En baştan beri analitik, sezilebilir ve ölçülebilir yani amprik bir yazı donanımı sunmaya çalıştım. Elimden geldiğince bilinir kavramlar kullandım. Bazı kavramları; bu kelimelerin köken bilimsel (etimolojik) temelini bilen insanlar için bilerek kullandım. Bilene konuştum bazı noktalarda açıkçası. Bundan daha fazla sade olmam olayı gerçekten sapıtacaktı o yüzden bazı noktalarda aynı kelimeyi kullandım durdum. Dikkat çeksin diye...
Bu yazı ve filmden aklınıza yer etmesi gereken en önemli analitik mantığı son kez tekrar ediyorum:
- Diyalektik bir düzlemde hareket ediyoruz. Bir ayağımız teknik birimlerin, bilginin ve analizin üzerinde bir ayağımızda güzelliğin, bütünsel estetiğin ve ayrıntılardan arınmanın üzerinde. İki ayağımız da her zaman bu zeminlere sıkıca basıyor. Hangi bacağımızı tek başına göstermek istersek isteyelim, diğerininin de buralarda olduğunu görebiliyoruz, bilebiliyoruz, hissedebiliyoruz...
Ayak dedik devam edelim ayaktan o zaman. Alex'in ayağını çarparak filmin sonuna kadar topallaması ne anlamdadır?
- Yönetmen; filmin real evren seçimini (hikaye temelini- avam seyirciyi yakalayan düzlem) bu benzerlikteki (kadraj kompozisyonu, renk, zaman algısı) sahneleri seçerek kurmak istemektedir. (Tüm film boyunca zaman algısı olarak benzer olan tüm sahneler filmin real (hikaye düzlemini) oluşturmaktadır.)
- Arınma operasyonu geçiren Alex artık normal yürüyemeyecek olması gibi bir metaforla yüklenmiştir. (Saflaşmak)
- Gerçek olay dediğimiz bu evi yakmakla devam edecek sahneler, topallama başlamadan önceki sahneleri de gerçek sıfatına koymaya çalışmaktadır. Yani aslında bir rüya, uyuma ve uyanma söz konusu değildir. Alex bunları yaşamıştır, film içinde uyurken gösterilmesi dahi bunu engelleyemez.
- 20 dakikakaya yakın bir topallama kamburlaşmayı ve Niçe'yi de temsil etmektedir.
Giyilen gecelik tarzı elbisenin ruhani bir boyutunun olduğu kesindi. Nitekim arkasında ying- yang (diyalekt- zıtların aşkınlığı) simgesini de görüyoruz.
Okunan Alex'e ait mektupla birlikte milletin evden uzaklaşması sağlanıyor. Burada Julia filmin gerçel boyutunu temsil edecek Japon müziği- açma, kapama- olayından bahsediyor. (Daha önce bahsetmiştik.)
Reankarnasyon da diyaloglardan nasibini alıyor. (Ben ve oğlan eski hayatımızda Japon'duk). Bu destekleyici bir öğe. Konunun estetik alt tabanını işliyor.
Elimizde yine silah var. Nereden kaldı kimbilir ve ani bir sandalye- düşme sahnesiyle elimizde görülüyor. Bu sahneyle silahla ilgili olan tüm sahneleri kilitliyoruz, yani gizlice surreal duruma yerleştiriyoruz ama görünen o ki görsel kompozisasyon bunu kanıtlar nitelikte değil. Yani yönetmene güvenip burayı analizce bekletiyoruz. Silah Viktor'un çantasına yeniden koyuluyor. Yani rüya olarak bile gözükse dahi; silahla Maria'nın evinde gerçekleştirilen Alexsel tehtit yeniden savlanıyor.
Ev yanıyor, Alex bakıyor. Evi yakan Alex, suçunu itiraf ediyor. Yalnız dikkatsiz bir ev yakma operasyonu değil bu, dikkat ederseniz bir önceki sahnede Alex'in Viktor'un arabasını ve çantasını yanacak olan evden uzaklaştırdığını görüyoruz. Yani bu adamın yanmasını istediği şeyler kendi sahiplenmiş olduğu, ya da onu sahiplenen maddiyat ve maneviyat ile ilgili. Deli değil yani bu adam, bilerek ve planlayarak yapıyor bu işi. Yoksa bir deli, çıldırmış olan bir adam neden iyice düşünüp de başkasının arabasını oradan kaldırsın ki, onu da yakar ne olacak...
Şimdi hastaneye gidecek Alex. Otto'da, Maria'da geliyor. Alex'in Otto'nun kulağına bir şeyler fısıldaması rüyanın aslında bir rüya da olabileceğini ve de tam tersi diyalektiğini savlar nitelikte. (Seyirciden bu kısmı anlayana fısıldanıyor bu) Yananları da bırakıp uzaklaşıyor araba, arkasında tek kalan, Alex'le tek ilgilenen ise bisikletli Maria...
Araba Alex'le birlikte hastaneye giderken küçük çocuğun filmin başında bahsedilen keşiş gibi düzenli olarak ağacı suladığını görüyoruz. Arkada müzik ile ve Adoration Magi'deki ağaç bu. ( Resimdeki su testili cocuk'da Küçük Adam, annesi de (Meryem) kim? ya da kim olmalı?) ( Burada, Tarkovski alter egosunda inanılmaz bir sansasyonelllik yatıyor aslında)- Başlangıçta söz vardı. (Kitab-ı Mukaddes- İncil Başlangıcı)
- Çeviri "Neden o, baba?" diyor ama "Neden, baba?" da olabilir mi?!
Burada babadan- oğula genetik bir miras, şair babadan- Tarkovski'ye, Tarkovski'den filmin sonunda ithaf edilen oğluna bir miras bırakılıyor. (Alex'ten- Küçük Çocuk'a) Bu metaforla; -filmin çevirisine göre- Küçük Adam tarafından eş olarak seçilebilecek kadının temsili Maria'da bulunabilir. Artık diğer yorumlar da sizlere kalmış...
Sonuç...
Bir baş yapıtı elimizden geldiğince didikledik. Bu "zaman içinde zaman" eylemli filimi incelemek, onun başka bir alt metinle yeniden yorumlanması için önemli olacaktır diye düşünüyorum. Ama çok önce de dediğim gibi bir sanatçıyı anlamak için biraz da onun gibi olmak gerekir. Dertler aynı noktalara temas etmelidir. Epistomolojik (bilgi merkezli) bir öğrenim bu algıdaki gibi bir film yapmak için yeterli değildir. Teknik açılım bu yazıdaki gibi incelense dahi, yönetmenle kurulacak bağın da pratik anlamda bitişmesi gereklidir. (Yönetmen ve adayı için)
Sevdiğiniz yönetmeni mercek altına alın arkadaşlar! Didikleyin, leşini ortaya koyun. Ama filmi baştan izlemeye başladığınızda hiçbir şey bilmiyor gibi de saf olun. Hayyam'la ile en iyi bağı bir Edward kurabiliyorken (Rubaiyat- Eng) bizlerde bu sevdiğimiz adamlarla bağ kurabiliriz. Genetik mirasımız aynı yerden çünkü. Sevgiyle kalın ve yaptığınız filmlerin altlarını lütfen saygıyla doldurun. Susabilecek üç- beş lafımız olsun en azından...
Not: Bisikletle suya düşme sahnesinde gösterilen araba, tahminen Viktor'un arabasıydı. Sahnenin çekimi sırasında aynı araba bulunanamış olabilir; çünkü arabanın ilk sahnede ve evi yakma sahnesinde gösterilenden farkı sadece arka pencere kısmı. Bisikletli sahnede bu değişik kısmı örtmek için bir ağaç koyulmuş. Bu da prodüksiyonel bir hata gibi gözüküyor bana.
Maria'nın sesi diye bahsettiğim koyun ve inek otlatan kadının sesidir. (Son sahnede belli oluyor.) Sürreal- real efendim bunu unutmayın.
Mehmet Emin Yıldırım
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder